środa, 27 kwietnia 2011

Rozwój motoryczności ludzkiej w ontogenezie

1.      Motoryczność okresu noworodkowego i poniemowlęcego:

Ø  Odruchy wrodzone ( bezwarunkowe ), charakteryzuje je niezawodność, niezmienność, natychmiastowość występowania: wydzielanie śliny, zwężanie źrenicy, odruch oddychania, ziewanie, czkanie, odruch Babińskiego ( po podrażnieniu odpowiedniej okolicy stopy, następuje wyprost palucha i rozstawienie pozostałych palców), odruch Moro – ( w momencie gwałtowniejszych bodźców dziecko wykonuje rączkami i nóżkami ruch obejmujący ). Rezultatem uczenia się motorycznego i II układu sygnałowego czyli bardziej złożonych bodźców ze świata zew. Odruchy bezwarunkowe stają się warunkowymi.
Ø  Ruchy błędne – mają  nikły związek  z otaczającą rzeczywistością, są: nieskierowane na cel, nieskoordynowane, czyli nieskładne, nie powiązane między sobą, nieopanowane, czyli dokonujące się mimo woli, bez świadomości i zamiaru ich wykonania.
Ø  Ruchy sensomotoryczne – powstają w wyniku celowego, powiązania bodźców sensorycznych z motorycznymi w efekcie wytworzenia wyższego pietra uwarunkowań. 
Ø  Ruchy lokomocyjne – unoszenie głowy i ramion, różne formy siadania, pełzanie, raczkowanie, względnie samodzielny chód
Ø  Ruchy manipulacyjne – tzw. mała motoryka, wyróżniamy w niej etapy: wyłącznie odruchu zamykania dłoni, reakcję ruchową obejmującą prawie całe ciało na widok przedmiotu, ukierunkowane bezpośrednio na cel działanie kończyn dolnych.
Ø  Faza rozwoju lokomocyjnego i wyprostowanej pozycji ciała – z punktu widzenia motoryczności okres niemowlęctwa kończy się z chwilą rozpoczęcia względnie samodzielnego chodzenia.

2.      Motoryczność wieku poniemowlęcego i przedszkolnego

Jest to okres tzw. ciągłego zmagania się ze środowiskiem zewnętrznym. Chód może się już odbywać w zróżnicowanych płaszczyznach, zaczynają występować kontrolne formy biegu, kształtują się pierwsze samoobsługi oraz pojawiają się umiejętności skoków i rzutów. Dziecko zaczyna nosić różne przedmioty co związane jest z doskonaleniem równowagi, a więc umiejętnością balansowania swoim ciałem.
W okolicy 16 – 18 miesiąca życia uwidacznia się możliwość pokonywania drobnych przeszkód. W trzecim roku życia obserwuje się początki tworzenia kombinacje np. biegu i skoku oraz chwytu i rzutu, co jest przyczyną zaawansowanej motoryczności zabawowo – sportowej.
            Rozwój motoryki w tym okresie jest ściśle związany z opanowaniem mowy i stopniowym przechodzeniem od myślenia konkretno – obrazowego do abstrakcyjnego. Na przełomie 2 i 3 roku życia pojawiają się praksje, czyli ruchy celowe, zgodne z przeznaczeniem przedmiotu.
           
            Z uwagi na dość szeroki zasób i doskonałość wielu umiejętności ruchowych wiek około 5 roku życia bywa nazywanym „złotym okresem motorycznym” lub „ pierwszym apogeum motorycznym”. Harmonia proporcji morfologicznych oraz dojrzewania OUN i charakterystyczna równowaga pod względem rozwoju psychicznego sprawiają, że ruchy dziecka w tym okresie są szczególnie celowe, swobodne, płynne i przyjemne dla oka.
            Można przyjąć, że o ile w okresie niemowlęcym występował najszybszy w całej ontogenezie człowieka rozwój fizyczny, to w tym czasie występuje wyjątkowy przyrost w zakresie koordynacji ruchów.
            Dzieci z dużym powodzeniem uczą się jeździć na łyżwach, nartach, rowerze, zaczynają pływać. Mimo to mają problemy z czynnościami wymagającymi znaczniejszej precyzji ruchów rąk np.: zapinanie guzików, sznurowanie butów, samodzielne jedzenie. Powodem tego jest nie w pełni zakończony proces inerwacji. Zjawisko to wykorzystuje się w konstruowaniu testów dojrzałości szkolnej.

3.      Motoryczność okresu młodszego szkolnego:
Okres ten zaczyna się z chwilą przekroczenia przez dziecko progu szkoły. Wstrząs związany z nagłą zmianą warunków życia nie pozostaje bez wpływu dla rozwoju motoryki. Zauważamy koniec procesu inerwacji mięsni rąk oraz postępującą ossyfikację szkieletu. Wg. Przewędy u dzieci w pierwszych klasach szkoły podstawowej obserwujemy: dość bogatą formę prostych czynności ruchowych ( ruchy są na ogół harmonijne, rytmiczne, płynne, elastyczne ), małe wyrobienie cech, z wyjątkiem dużej gibkości oraz znacznej zwinności, a nieraz swoistej szybkości, rozumienie treści ruchów, co pozwala w ćwiczeniach przejść z zabawowych i zadaniowych form nauki na formy ścisłe, wzbogacenie, zwiększenie siły działania i różnorodności motywów podejmowania czynności ruchowych, których wykorzystanie pozwala pedagogowi kształtować zainteresowania ruchowe ucznia.
W przebiegu tego okresu doskonałą i wzbogacające są takie formy ruchu jak: skoki, rzuty, zwisy, podpory, chwyty, wspinania. Tworzą się różnorodne kombinacje motoryczne.
Okres wczesny szkolny sprzyja dynamicznemu rozwojowi wszelkich zdolności motorycznych. Z badań przeprowadzonych przez Denisiuka wynika, że szczególnie wzrasta w tym okresie zwinność.
Dymorfizm płciowy w motoryce, chociaż już wyraźnie zaznaczony, nie jest jeszcze tak silny, jak w późniejszych okresach życia. Chłopcy wykazują widoczną przewagę w szybkości biegu, rzutach i skokach, a dziewczęta w gibkości oraz zręczności manualnej.
W końcowym etapie okresu wczesnoszkolnego tj. u dziewcząt ok. 10-11 r ż i chłopców ok. 12-13 r ż następuje faza wyjątkowej łatwości przyswajania sobie nowych ruchów o dość skomplikowanej strukturze określana jako „drugie apogeum w rozwoju motoryczności”, czy też „ okresem dziecka doskonałego”
Optymalny wiek nauczania ruchów w okresie młodszym szkolnym kończy się zwykle wraz a pojawieniem się pierwszych wyraźnych symptomów dojrzewania.


4.      Motoryczność okresu pokwitania i młodzieńczego:

W okresie dojrzewania burzliwe przemiany zachodzą w ustroju. Procesy te nie omijają sfery motoryki. W niej znajdują swoje odbicie: bogate życie emocjonalne, dojrzewanie procesów hamowania i pobudzania w ośrodkach nerwowych, zmiany w równowadze fizjologicznej, intensywny wzrost morfologiczny i zmiany proporcji całego ciała. Obserwowane równoległe zjawisko skoku pokwitaniowego oraz nagłe przemieszczanie się środka ciężkości ciała ku górze powodują istotne zmiany jakościowe w motoryce.
      Widoczne zmiany ontogenetyczne obserwujemy w zdolnościach siłowych ( siła względna ) i szybkościowych. Wraz ze wzrostem masy, wysokości i proporcji ciała zmieniają się stosunki tych parametrów do wielkości siły bezwzględnej. W związku z tym zarówno dziewczęta, jak i chłopcy mają trudności z ćwiczeniami. Przemiany zachodzące w ustroju, związane ze zdolnością wykorzystywania energii z rozpadu wysokoenergetycznych związków fosforowych, coraz sprawniejsza inerwacja mięsni, doskonalenie ośrodków korowych, rozwój tkanki mięśniowej, mają wpływ na wzrost poziomu zdolności szybkościowych w tym okresie. Ogólnie przyjmuje się, że szybkość w okresie pokwitania nie ulega jakimś wydatnym zakłóceniom, jedynie u dziewcząt w niektórych testach obserwuje się tendencję do stabilizacji wyników, co zdaje się mieć jednak związek raczej z kształtowaniem typowej sylwetki kobiecej, niż znajdować uzasadnienie w jakichś wyraźnych zakłóceniach w mechanizmach koordynacji ruchowej.
      Ocena zmian jakie zachodzą w zakresie zdolności wytrzymałościowych, nie jest łatwa. Do 11 roku życia dziewczęta uzyskują wyniki słabsze od chłopców o około 15 %, a później różnica ta dochodzi do 30%. Jednak przez pewien czas wytrzymałość utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Rozpatrując wytrzymałość ze względu na jej fizjologiczne podłoże, czyli wydolność, to można sądzić, ze wartość wyników z podstawowych testów wydolnościowych są zawsze wyższe u chłopców i to u nich właśnie czynnik wieku w ogóle nie wpłynął na wartość opisywanej cechy funkcjonalnej.
      Ważnym miernikiem rozwoju motorycznego tego okresu jest poziom zdolności zwinnościowych. Wyniki badań wykazały, że chłopcy w przedziale wiekowym 7-10 lat bardzo szybko poprawiają swoje wyniki. Proces ten zauważalny jest aż do wieku 18 lat, lecz w wolniejszy sposób. Dziewczęta natomiast po widocznych poprawach wyników w wieku 12-15 lat wykazują tendencję do stagnacji poziomu mierzonej zdolności.
      Proces dojrzewania wpływa niewątpliwie na rozchodzenie się linii rozwojowych motoryczności, charakterystycznych dla kobiety i mężczyzny. W okresie młodzieńczym cechy i zdolności, wzmocnione dalszym dość intensywnym wzrastaniem ciała, rozwojem muskulatury, hormonalnym przestrojeniem ustroju, powrotem do równowagi między procesami pobudzania i hamowania oraz rozwojem wegetatyki, stwarzają wszelkie dochodzenia w działaniach motorycznych do najwyższych osiągnięć. Pod koniec okresu młodzieńczego zachowanie ruchowe ma już niemal wszelkie istotne właściwości w pełni dojrzałej motoryczności kobiety i mężczyzny.

Diagnozowanie sprawności motorycznej

Typy skal pomiarowych:

Ø  Nominalna – podział badanych na różne kategorie ze względu na pewne cechy np. uprawiana dyscyplinę na – koszykarzy, kajakarzy, tenisistów i sprawdzenie różnic w zdolnościach szybkościowych pomiędzy tymi dyscyplinami.
Ø  Porządkowa – uporządkowanie badanych należących do pewnej kategorii ze względu na stopień, w jakim posiadają określoną cechę np. można sklasyfikować zawodników uprawiających określoną dyscyplinę ze względu na klasę sportową lub mistrzowską, pierwszą, drugą
Ø  Interwałowa – umożliwia rangowanie badanych pod względem stopnia posiadanej cechy jak również stwierdzenie różnic pomiędzy poziomami. W tej skali operuje się równymi jednostkami pomiaru ( równymi interwałami ) np. stopniem, metrem, sekundą przy czym nie zakłada się występowania absolutnego punktu zerowego.
Ø  Stosunkowa ( ilorazowa ) – wymaga przyjęcia wzorca. Punkt zerowy oznacza wartość zerową danej cechy. Rezultat pomiaru określa się na podstawie tego ile razy badana wielkość jest większa od wzorca.

Zasady konstrukcji testów:

1.      Obiektywność - wynik pomiaru nie zależy od osoby prowadzącej pomiary
2.      Rzetelność – ( zgodność powtarzanych pomiarów ) – wyróżnia ją współczynnik 
3.     Korelacji pomiędzy wynikami pomiarów w kolejnych powtórzeniach danego zadania ruchowego
4.      Trafność – występuje zgodność rzeczywiście zmierzonej właściwości z założoną 
5.     Standaryzacji – określa się ujednolicony sposób przeprowadzania testu opisany w instrukcji
6.     Normalizacji – tworzy się układ odniesienia ( np. skalę T, wentylową, wartości unormowanych ), który umożliwia ocenę miejsca badanej osoby w populacji ze względu na posiadaną cechę.

Podział testów ze względu na:

Ø  Rodzaj mierzonej sprawności:
 - testy sprawności ogólnej – badają poziom głównych czynników motoryki człowieka. 
 - testy sprawności specjalnej – służą do pomiaru poziomu rozwoju określonych zdolności motorycznych i umiejętności ruchowych.
     Ø  Strukturę testu:
 - testy kompleksowe – ( syntetyczne ) – obejmują kilka zadań ruchowych ułożonych w określonej kolejności. Mają one uwzględniać wszystkie podstawowe składniki sprawności. Wykonywane są najczęściej w formie toru przeszkód.
 - testy analityczne – każdy z wyróżnionych składników sprawności motorycznej podlega odrębnemu badaniu i ocenie. 
Ø  Sposób i miejsce przeprowadzania testu:
 - testy bez użycia aparatury – np. podniesienie ciężaru, skok w dal, wzwyż, bieg
 - testy aparaturowe – z wykorzystaniem komputerowych stanowisk pomiarowych, np. do badania równowagi, szybkości reagowania motorycznego, dynamometrów, platform tensometrycznych.
Cele przeprowadzania testów sprawności motorycznej:

1.      Ocena poziomu sprawności motorycznej w populacji
2.      Porównanie poziomu sprawności motorycznej różnych grup i pojedynczych osób. 
3.      Rozpoznanie silnych i słabych stron sprawności motorycznej na podstawie profili tej sprawności.

 Przykłady testów sprawności motorycznej ogólnej:
Ø  Europejski Test Sprawności Fizycznej – Eurofit
Ø  Indeks sprawności fizycznej Zuchory
Ø  Test YMCA

Przykłady testów sprawności specjalnej:
Ø  Koszykówka – test Wyżnikiewicz, Ulatowskiego i Kaergera

1. Tworzenie się współczesnych teorii i modeli uczenie się motorycznego

Czabański, systematyzując teorie uczenia się ludzi, jakie formułowano od końca XIX w, jako najstarszą teorię wymienia asocjacjonizm ( funkcja pamięci, utrwalania wrażeń i wyobrażeń przez skojarzenie - asocjację).
Pawłow – wprowadził pojęcie odruchu warunkowego, którego podstawą jest idea wzmocnienia.
Skinner wprowadził pojęcie reakcji sprawczych, co umożliwiło lepsze zrozumienie roli motywacji i determinantów efektywności uczenia się.
Teorie sprawcze – rozwiązywanie problemów, zrozumienie struktury i myślenia

Teorie i modele uczenia się motorycznego:

Ø  asocjatywne – oparte na skojarzeniu – akcentuje się związek w układzie „ bodziec – reakcje”
– ( S-R).
Ø  cybernetyczne – nacisk położono na mechanizmy samokontroli i samoregulacji.
Ø  informatyczne – nacisk kładzie się na procesy odbioru, pojęcie decyzji i zdolności korekty
Ø  adaptacyjne – przystosowawcze – podkreśla się rolę wyższego i niższego poziomu kontroli oraz analogii człowiek – komputer
Ø  ogólno opisowe = podkreśla się rolę generalnych charakterystyk danych umiejętności ruchowych i ukierunkowanie na cele praktyczne.

Teoria profesora uniwersytetu w Los Angeles, Richardda Schmidta: opiera się on na wspólnej wiedzy neurofizjologicznej oraz psychologii behawioralnej, wiedzy biomechanicznej, psychologii eksperymentalnej oraz teorii wychowania fizycznego. Tę syntezę nazywa „ motor control and learning”. Człowieka traktuje Schmidt jako swoisty układ, który poprzez różne narządy odbiorcze otrzymuje i rozpoznaje bodźce, następnie w wyniku analizy wybiera i przetwarza odpowiedź, później ją szczegółowo programuje, aby w końcu wykonać ruch.


W tworzonych teoriach coraz bardziej zacierają się różnice między uczeniem się motorycznym i umysłowym. Wspólne dla wszystkich teorii uczenia się motorycznego jest systemowe ujęcie, w którym obok części wykonawczo – ruchowej, wyróżnia się też podsystemy poznawcze, emocjonalne, integracyjne, interioryzacyjne.

Ogólna tendencja w tworzeniu teorii i rozwoju modeli uczenia się czynności ruchowych wskazuje na odchodzenie od analizy związku „ bodziec-reakcja” i położenia większego nacisku na kwestie adaptacji, komunikacji i kontroli. W różnych teoriach i modelach można znaleźć odmiennie rozłożone akcenty. bodziec - reakcja, wyjście wejście, wzmocnieniesprzężenie  zwrotne, to terminy, które odróżniają najczęściej 1 teorię od 2. wraz z rozwojem wiedzy i badań naukowych modele stają się pełniejsze i ułatwiają rozumienie procesów uczenia się i doskonalenia umiejętności ruchowych.

poniedziałek, 11 kwietnia 2011

Przykłady ćwiczen motoryki dużej:

  • ćwiczenia wyprostne, mające na celu zachowanie i utrzymanie prawidłowej postawy ciała;
  • różne rodzaje zabaw rzutnych (piłka, ping- pong, badmington);
  • różne rodzaje zabaw skocznych (gra ze skakanką, gra "w klasy");
  • ćwiczenia na równoważni o wysokości zapewniającej pełne poczucie bezpieczeństwa;
  • zabawy rytmiczne polegające na wyrażaniu ruchem muzyki, zachęcanie do swobodnej ekspresji ruchowej;
  • udział w różnego rodzaju zawodach z partnerami o zbliżonych możliwościach ruchowych, z rozwijaniem właściwej motywacji i zapobieganiem negatywnym ocenom rówieśników;
  • chodzenie po kładce bez pomocy (na płaskiej przestrzeni położyć deskę-kładkę);
  • machanie kijem lub drewnianym kołkiem w celu trafienia nieruchomego przyrządu wiszącego na wysokości ramion;
  • chodzenie na obu rękach z trzymanymi w górze nogami dziecka;
  • przeciąganie liny trzymanej przez drugą osobę przy użyciu niewielkiej siły;
  • wykonywanie skoków, chodzenie nogami po wymyślonej drabinie;
  • przeskakiwanie przez powoli kołyszącą się linę,chodzenie z podwiniętymi palcami stóp;
  • ćwiczenia tułowia, skłony  i skręty w różnych kierunkach, przód, tył, w prawo, w lewo;
  • przejście po kładce z różnymi przedmiotami w ręku;
  • zabawy i ćwiczenia kształtujące orientację w schemacie ciała( Pokaż proszę, gdzie masz oczy, gdzie masz uszy a gdzie nos. Gdzie masz ręce, gdzie masz nogi, gdzie na głowie rośnie włos- mówimy coraz szybciej, dziecko wskazuje odpowiednio oczy, uszy...)
  • zwijanie palcami stóp (apaszek, kocyków);
  • zabawy na czworaka z pokonywaniem przeszkód;
  • zabawy z piłką- toczenie piłki po podłodze przez dwoje dzieci, strzelanie do bramki, podrzuty piłki do góry, chwyt rękami w leżeniu na podłodze, dmuchanie w parach na piłkę;

Przykłady ćwiczen motoryki małej:

  • swobodne bazgranie na dużych arkuszach papieru, flamastrami, kredkami świecowymi, pastelami
  • nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków, tasiemek, sznurowadeł przez różne rzeczy i otwory
  • wieszanie ubranek dla lalek na sznurku i przyczepianie ich klamerkami do bielizny
  • zamalowywanie obrazków w książeczkach do malowania
  • kalkowanie obrazków
  • strząsanie wody z palców
  • zgniatanie kartki papieru jedną ręką w małą kulkę
  • zabawy pacynką
  • podbijanie balonika wyłącznie palcami prawej i lewej ręki
  • wypuszczanie piłeczki tenisowej z ręki w dół i próby chwytania jej w locie, samymi palcami - zanim odbije się od podłogi
  • "rysowanie" palcami w powietrzu określonego przedmiotu
  • układanie z elementów geometrycznych postaci ludzkich, zwierząt, domków itp.
  • układanie z patyczków, np. płotów.
  • ćwiczenia dłoni- wymachy, krążenia, uderzenia, pocierania, otwierania, zamykania
  • ściskanie piłeczek
  • zwijanie palcami chusteczek, apaszek
  • rysowanie patykiem po ziemi
  • faliste ruchy ramion - zabawa w przylot i odlot bocianów
  • przy wolnym chodzie ruchy rąk jak podczas pływania żabką - zabawa w naukę pływania
  • zabawa w pociągi - ruch rąk naśladuje obroty kół
  • zabawa w pranie, rozwieszanie bielizny i prasowanie
  • zabawa w gotowanie obiadu - naśladowanie wałkowania ciasta, mieszania gęstej zupy, kręcenia kranem, ubijania piany
  • zabawy pacynką
  • przyszywanie guzików
  • szycie prostymi ściegami

Motoryka duża i mała

Ruch jest naturalną potrzebą każdego dziecka w wieku przedszkolnym. Stanowi on istotny czynnik w jego rozwoju fizycznym. Dziecko w tym wieku nie może długo skoncentrować się na jednej czynności, co powoduje konieczność częstych zmian zabaw ruchowych i ćwiczeń gimnastycznych.
Prezentowane ćwiczenia z zakresu motoryki małej i dużej mają na celu doskonalenie poszczególnych czynności ruchowych u dzieci, nabywanie przez nich zręczności, wyrabianie szybkości, zwinności i wytrzymałości.
Bardzo istotne są zabawy w parach, co pozwala na rozwijanie inwencji twórczej u dzieci, daje możliwość samowyrażenia najpierw siebie, potem sprawdzenia własnych możliwości i porównania ich z możliwościami innych dzieci. 
Ważne jest, aby po intensywnych ćwiczeniach gimnastycznych i ruchowych znalazło się miejsce na rozluźnienie mięśni, relaksację organizmu, uspokojenie i wyciszenie nagromadzonych emocji.
Należy zaznaczyć, że zaburzenia motoryki małej i dużej często występują u dzieci dyslektycznych często w połączeniu z zaburzeniami innych funkcji m.in.:
  • percepcji wzrokowej,
  • percepcji słuchowej,
  • funkcji językowych,
  • integracji w/w procesów,
  • pamięci słuchowej, wzrokowej, ruchowej,
  • lateralizacji,
  • orientacji w schemacie ciała, kierunkach i przestrzeni (J. Mickiewicz, 1996).
 Głośne czytanie odbywa się dzięki ruchom gałek ocznych oraz uruchomieniu organów mowy. Zaburzenia w rozwoju motorycznym przejawiają się mniejszą precyzją ruchów i wolniejszym ich tempem. Chodzi tu zarówno o motorykę dużą, tj. zaburzenia koordynacji dużych grup mięśniowych, jak również o zaburzenia motoryki małej, tj. rozwoju manualnego. Tak więc zaburzony rozwój funkcji analizatora kinestetyczno-ruchowego w znacznym stopniu wpływa na obniżenie sprawności manualnej.
Przejawy obniżenia sprawności manualnej w pisaniu to (Sobolewska 1989):
  • zbyt wolne tempo wykonywanych czynności,
  • mała precyzja ruchów dłoni i palców,
  • słaby poziom graficzny pisma,
Analiza pisma wykazać może następujące charakterystyczne objawy:
  • kształty liter uproszczone, mogą przypominać druk, scalanie liter w "zbitkę", litery nie dokończone w kształcie,
  • zmiana wielkości i nachylenia liter,
  • litery krzywe i niekształtne,
  • brak wiązania liter,
  • litery drżące, o niepewnej linii,
  • za duże lub za małe odstępy liter w wyrazach lub między wyrazami,
  • opuszczanie linijek, przekraczanie lub nie dociąganie do nich.
Dzieci o obniżonej sprawności manualnej napotykają szczególne trudności podczas przepisywania tekstu lub pisania ze słuchu. Z uwagi na wolne tempo pracy, nie nadążają za innymi dziećmi, co może często powodować u nich zaburzenia o charakterze emocjonalno-motywacyjnym (poczucie niższej wartości, brak chęci do nauki z powodu braku sukcesów, drażliwość), stanowiące podstawę do powstawania różnych trudności wychowawczych. Motoryka duża odnosi się do zręczności ruchowej całego ciała.
Objawy szczególnej niezręczności są następujące:
  • opóźnienia w rozwoju ruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym oraz mała aktywność ruchowa;
  • ogólna niezręczność ruchowa i mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów, związana z zakłóceniami napięcia mięśniowego (napięcie nadmierne lub za małe);
  • brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu różnych grup mięśniowych, dający wrażenie ogólnej niezręczności;
  • osiąganie z opóźnieniem, w porównaniu z rówieśnikami, różnych umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych;
  • ogólne spowolnienie ruchowe;
  • unikanie zabaw ruchowych;
  • zakłócenie koordynacji wzrokowo- ruchowej w zabawach i zadaniach, w których ruch odbywa się pod kontrolą  wzroku (rzut piłką, gra w klasy).